Masole le Lithunya
Hits: 1160
I. Ho ea ka litokomane tse ling, Vietnam, sung hoa mai [súng hoa mai] (matchlock) e ne e le lebitso le tummeng bakeng sa lithunya sang dieu thuong [súng điểu thương] (musket) e ne e sa tloaeleha ebile e sebelisoa ho tloha 16th ho isa lekholong la 19th. Li-dynasties tsa feudal (Le, Mac, Trinh, Nguyen [Lê, Mạc, Trịnh, Nguyễn]) Li-matchlock tse nang le sesole ka botlalo. Tlaleho ea histori le ea bongoli e hlalositse lintoa tse neng li le ka nako eo tjena:Lifofane tse fofang joaloka linaleli tse oang”. Lipina tsa Folk li boetse li tlaleha setšoantšo sa masole e le batho ba ratanang:
Lebanta le mosehla ho pota letheka
O roetse likatie, sethunya se jaroe lehetleng
Matchlock letsohong le le leng
Ka lehlakoreng le leng a tšoere lerumo 'me a theohela sekepeng ka taelo ea mandarin
Ho ile ha utluoa lipina tsa mohala o ntseng o tsoela pele oa likoto tse hlano
Ke meokho mahlong ha u kena ka sekepeng.
[Beng lưng thì thắt đai vàng
Đầu đội nón dấu vai mang súng dài
Một tay thì cắp hỏa mai
Một tay cắp giáo quan sai xuống thuyền.
Thùng thùng trống đánh ngũ liên.
Bước chân xuống thuyền nước mắt như mưa]
Setšoantšo sa lithunya se ka tlase se ile sa huloa ka 1908 - 1909 ho Hanoi [Hà Nội]. E re thusa ho nahana ka setšoantšo sa masole ka nako eo, pele ho Nguyen [Nguyễn] Leloko la borena.
Mabapi le liseke tse boletsoeng ka holimo, mona ke litokomane tse re thusang ho li utloisisa:
* * *
II. Musket ke mofuta oa morao-rao oa li-arquebus sesoleng sa sesole sa Vietnam nakong ea marena a Mac, Trinh, Nguyen [Mac, Trịnh, Nguyễn] (ho tloha lekholong la 17th). Ho hlophisoa ha liseke ho ne ho etsisa metsamao ea likhoele tse punking ka likhechana tse thata. Mokhoa oa ts'ebetso o tjena: "ho hula; lehlaka le ama holima ntho e 'ngoe ea tšepe bakeng sa ho benya", E bolelang:" hula ka thata ka morao; beha khoele ka kopanong ho e boloka. Ha re hula litšepe, hamore ea tsamaea 'me e ama sekhechana sena se potlakisang sethunya. ”
Ho latela John Pinkerson1, Morena Nguyen [Nguyễn] a hlomelletse sesole sa hae ka mofuta ona oa sang dieu thuong [súng điểu thương] (liseke), e tsejoang hape e le sung hoa mai [súng hoa mai] (ho ts'oana).
Tokomane e 'ngoe e bonts'a seo leloko la borena la Qing (China), ho na le mofuta oa matchlock a maholo a neng a hloka batho ba babeli ho a sebelisa: E 'ngoe e ne e le ho beha sethunya lehetleng mme se seng e le sebaka sa ho jara.
In Vietnam [Việt Nam], mofuta ona oa sethunya ha joale o hlahisoa limusiamong. Joalokaha ho tlalehiloe, Tay Son [Tây Sơn] mabotho a amohetse mekhoa e boletsoeng kaholimo ho tsoa ho Dang Trong [Tràng Trong] (Vietnam Boroa ho la 17th-18th century) mme ea ntlafatsoa hore e be mefuta e meng e mengata. Mabotho a sesole a sebelisitse sebetsa sena haholo ka lebaka la ts'ebetso ea bona ea letsatsi le letsatsi masimong, e neng ekare ke papali. Leha ho le joalo, ka Dang Ngoai [Đàng Ngoài] (Vietnam Leboea ho 17th-18th century), mokhoa ona o ile oa sebelisoa le bakeng sa ntoa ea matla bakeng sa lilemo tse makholo a mabeli. Feela joalo ka metsi le mollo, Morena Trinh [Trịnh] o ile a rehoa lebitso Thuy Vuong [Thuỷ Vương] (Morena oa Metsi) ka lebaka la mabotho a hae a matla a sesole sa metsing; Morena Nguyen [Nguyễn] o ile a rehoa lebitso Hoa Vuong [Hoả Vương] (Morena oa Mollo) ka lebaka la mabotho a hae a ne a hlometse ka libetsa tse matla tsa mollo. Ntle le moo, Morena Nguyen [Nguyễn] e ne e na le libetsa tse ling tse tloaelehileng sesoleng joalo ka hoa nako e telele [bolelele] (Drakone ea mollo), hoa ho [hoả hổ] (tiiso ea mollo) le lithunya tse nang le likarolo tse sebetsang joalo ka libomo tse bonolo.
Pele, musket (lejoe le thata) e ne e tsoa Europe, ebe e kenngoa Amerika le Asia. The Tay Son [Tây Sơn] sesole se ne se nkuoa e le lebotho le matla ka lebaka la lisakerete tsa bona tse ntlafalitsoeng tse neng li phahame ho latela mesebetsi ea botekgeniki (ke metsamao e mene feela e hlokahalang) ha mabotho a Brithani le a Europe a ne a hloka mekhatlo e mashome a mabeli. Haholo-holo, lithunya tsa Qing (Setšoantšo) li tšoere mollo butle empa li le mosi o mongata. Moemphera Quang Trung [Quang Trung] o sebelisitse sethunya sena lintoeng hoo seaparo sa hae se ileng sa fifala ka lebaka la mosi.
* * *
Liropo kapa likotoana tsa polaka li ne li sebelisetsoa matchlocks. Hamorao, matchlocks a ile a nkeloa sebaka ke lithunya tse tsoetseng pele, a sebelisa li-detonter le cartridge tse tšoanang le lithunya tsa Europe ka nako eo. Leha ho le joalo, nakong Minh Mang's [Minh Mạng] puso, matchlocks a ile a nkeloa sebaka ka lithunya (ka lebaka la mabotho a sesole a fokotsehileng) empa ka palo e itekanetseng haholoanyane ha e bapisoa le lekholo le fetileng la lilemo, batho ba leshome ba tšoere sethunya se le seng.
* * *
Ho latela melaoana ho Nguyen [Nguyễn] Leloko la borena, mabotho a ne a arotsoe ka mefuta e 'meli: Masole a ntoa le sesole sa ts'ireletso. Sesole sa ts'ireletso se ile sa khethoa ho Nghe An [Nghệ An] ho Binh Thuan [Bình Thuận], ba neng ba emetsoe kahare Hue [Huế]. Ntoeng lipakeng tsa Fora le Vietnam Leboea, Hue [Huế] lekhotla le rometse masole a 8,000 ho ea sireletsa North Vietnam [Việt Nam], tlasa taolo ea li-mandarin tsa boemo bo phahameng tsa maemo a holimo. Masole a ntoa a ne a eme North Leboea. Kamora moo, nakong ea ts'ireletso ea Mafora, masole ana a ile a nkeloa sebaka ke linh kho xanh (masole a lebanta le leputsoa) (Figure). Masole a mang a neng a setse a ne a le taolong ea babusisi ba liprofinse.
HLOKOMELA:
1: JOHN PINKERSTON "Boitšoaro ba mehleng ena: Tlhaloso ea mebuso, mebuso, linaha le likolone ka leoatle, maoatle le lihlekehleke".
Image Setšoantšo se hlahisitsoeng - mohloli: faxuca.blogspot.com, nam64.multiply.com
BONA HO EKETSEHILENG:
◊ HO FIHLELA LITLHAKISO TSA BOTSOALLE LE DITOKA TSA BOPHELO BA VIETNAM - Karolo ea 1
◊ HO FIHLELA LITLHAKISO TSA BOTSOALLE LE DITOKA TSA BOPHELO BA VIETNAM - Karolo ea 2
◊ HO FIHLELA LITLHAKISO TSA BOTSOALLE LE DITOKA TSA BOPHELO BA VIETNAM - Karolo ea 3